W instalacjach grzewczych, w których obieg wody jest wymuszony przez pompę cyrkulacyjną, montowany jest zawór różnicowy. Zabezpiecza on pompę cyrkulacyjną, a także kocioł przed nadmiernym wzrostem temperatury, a tym samym ciśnienia w układzie. Umożliwia prawidłową, grawitacyjną pracę układu grzewczego, gdy przestanie działać pompa cyrkulacyjna.
Podczas pracy pompy cyrkulacyjnej ruch wody w układzie grzewczym odbywa się w sposób wymuszony. Jednak mogą wystąpić sytuacje, kiedy jej praca jest niemożliwa np. przerwa w dostawie energii elektrycznej lub awaria pompy. W takim przypadku odbiór ciepła z kotła grzewczego jest utrudniony. Może nastąpić jego przegrzanie lub uszkodzenie. Jest to sytuacja niebezpieczna, szczególnie w instalacjach z kotłem na paliwa stałe.
Zawór różnicowy podczas pracy pompy cyrkulacyjnej jest zamknięty. W ten sposób wymusza właściwy kierunek przepływu wody w układzie, tym samym zabezpiecza kocioł co oraz pompę cyrkulacyjną przed nadmierną temperaturą, co mogło by skutkować uszkodzeniem tych urządzeń.
Gdy pompa przestaje pracować, zanika wymuszony obieg wody, zawór samoczynnie otwiera się i woda krąży na zasadzie grawitacji, omijając pompę. Elementem “zamykającym – otwierającym” zaworu różnicowego może być kula wykonana np. z tworzywa. Oczywiście, aby cały układ pracował grawitacyjnie muszą być spełnione określone warunki np. odpowiednie średnice rur.
W układzie grzewczym co zawór różnicowy może być zainstalowany na wyjściu z kotła lub wejściu do kotła, w pozycji zarówno poziomej, jak i pionowej. Ważne jednak jest, aby strzałka znajdująca się na korpusie zaworu, pokrywała się z kierunkiem przepływu wody w instalacji.
W handlu dostępne są gotowe zestawy z zaworem różnicowym, wyposażone w zawory odcinające, filtr oraz śrubunki do montażu pompy cyrkulacyjnej. Zestaw dobiera się w zależności od średnic rur zastosowanych w instalacji.